Brainport Smart District in Helmond is een proeftuin voor de maatschappij van de toekomst. Op 150 hectare door de gemeente beschikbaar gestelde grond verrijst de komende jaren een wijk die smart, beter, mooier, veiliger, duurzamer en socialer is. In deze wijk is ruimte voor 2.600 woningen voor diverse soorten bewoners, waaronder starters, expats en senioren. We praten erover met programmadirecteur Peter Portheine.

Hoe het begon

‘Regio Eindhoven kenmerkt zich sinds jaar en dag als een innovatieve regio. Dat heeft alles te maken met Philips, de absolute voorloper in de Nederlandse techniek. Hoewel niet alle uitvindingen door Philips zelf op de markt zijn gebracht, mogen we wel stellen dat dit Eindhovense bedrijf de bakermat van de technologie en innovatie in onze relatief kleine regio met 400.000 inwoners is. Toen het Philips begin jaren negentig van de vorige eeuw economisch gezien niet langer voor de wind ging en collega-ondernemer DAF zelfs failliet ging, kwamen 36.000 mensen op straat te staan. Om dat talent in de regio te houden, werden plannen gesmeed. Uit deze plannen is uiteindelijk de Brainportregio ontstaan: een regio die zich kenmerkt door high tech-bedrijven, maar ook door innovatie en samenwerken.’

Wat zo uniek is aan de wijk, is dat het geen optelsom wordt van losse smart city-onderdelen.

Triple helix

‘Om economisch succes naar de toekomst te waarborgen, is Brainport Development gebaseerd op de samenwerking tussen de driehoek van overheden, kennisinstellingen en industrie: de triple helix. Het resulteert in een betere afstemming op het gebied van infrastructuur, huisvesting enzovoort. Brainport Development zoekt elke vijf jaar naar nieuwe gebieden voor het aanjagen van economische kansen. Een van deze programma’s is Brainport Smart District. We slagen er tot nu toe maar niet in betaalbare woningen te produceren die ook nog eens duurzaam -in termen van CO2, stikstof en water- ontwikkeld worden. Daar zit een enorme maatschappelijke uitdaging die wij met ons programma graag oppakken.’

Wat zo uniek is aan de wijk, is dat het geen optelsom wordt van losse smart city-onderdelen. De omgeving is vanaf het begin in samenhang met nieuwe inzichten en technologie op het gebied van vervoer, gezondheid, energieopwekking- en opslag, participatie, data, infrastructuur en circulair bouwen ontworpen. De realisatie en ontwikkeling van Brainport Smart District verloopt via acht programmalijnen: Circulaire wijk, Participatie, Sociale en veilige wijk, Gezonde wijk, Digitale wijk, Mobiele wijk, Wijk met energie en Water.

Samenwerken en focus

‘Een van de pijlers van ons programma is samenwerken. Heel logisch wat mij betreft, want dat zit nu eenmaal in ons Brabantse dna. We zijn een netwerkprovincie waarin alle partijen heel goed in staat zijn zich hard te maken voor andere belangen dan alleen die van zichzelf. Dat maakt ons ook tot een uitstekende voedingsbodem voor de triple helix. De geschiedenis onderschrijft mijn verhaal: Philips was altijd al meer dan een werkgever. Net als DAF en de andere grote familiebedrijven in onze regio. Daarnaast zijn we goed in kiezen. Waar op andere plekken in de wereld gekozen wordt om op alle fronten mee te doen, kiezen wij voor focus. Dat betekent inderdaad ook dat je dingen niét doet. In de dingen die je daarentegen wél doet, kun je excelleren. En als je vervolgens samenwerkt met andere partijen, haal je toch het onderste uit de kan.’

Breder spectrum dan technologie

‘Innovaties gaan niet alleen over technologie. Ook op procesniveau is innovatie gewenst. Je hebt dus een breder spectrum nodig. Gemeente Helmond heeft 150 hectare aangewezen waar we in totaal 2.600 woningen mogen realiseren. Wij zien een stadswijk als een holistisch systeem waarin je alle perspectieven -energie, mobiliteit en gezondheidaanpakt. Belangrijk in zo’n systeem is dat de samenleving participeert. Toekomstige bewoners zijn ons proefpanel, zij gaan ons straks vertellen wat wel en wat niet werkt. Daarom zitten deze toekomstige bewoners al vanaf het begin van ons programma mee aan het roer. Daarop inhakend: we leunen per definitie op de expertise van anderen. We beheren die 150 hectare en zorgen dat deze toegankelijk is voor partijen die experimenten willen doen. Inmiddels is onze community zo’n driehonderd bedrijven en organisaties groot.’

Q-Book

‘We sluiten onze ogen niet voor de werkelijkheid, maar het is onze taak om innovatie te stimuleren. Dat doen we middels ons Q-Book. Dit kwaliteitshandboek beschrijft het verwachtte innovatieniveau van alle voorstellen en projecten die ingediend worden. Deze innovatiebijbel geeft dus de kaders aan. Een voorbeeld van deze kaders is de parkeernorm van maximaal 0,2. Ja, dat betekent dat je straks amper auto’s in deze slimme wijk ziet. We dwingen partijen hiermee zo innovatief mogelijk te zijn. De 2.600 woningen geven we in clusters van veertig tot vijftig woningen in experimenten uit aan collectieven. Het proces zit als volgt in elkaar: bij het openzetten van zo’n innovatiechallenge sturen we een open uitnodiging uit. Partijen kunnen hierop hun ideeën inzenden waarna deze experimenten aan het Q-Book worden getoetst. We geven bewust maar honderd tot honderdvijftig woningen per jaar uit. Zo hopen we een evolutie in innovaties waar te nemen. Je begrijpt dat het Q-Book een levendig document blijft, over vijf jaar hebben we andere inzichten dan vandaag. Natuurlijk moet Brainport Smart District straks niet alleen een slimme, maar ook een leefbare en prettig wijk zijn. Daarom bewaakt ons programmabureau het urban plan en -op abstracter niveau- het beeld- en kwaliteitsplan.’

Gewoon beginnen

‘In dit soort programma’s gaat het erom dat je het bootje van de kade afduwt en gewoon aan de slag gaat. Als we alles van tevoren tot in de puntjes hadden doordacht of geweten, hadden de beren op de weg ons misschien wel weerhouden van de start. Maar gewoon beginnen betekent ook dat je een aantal dingen niét goed doet. Een van de inzichten die we gaandeweg hebben verkregen is die van de gewenste infrastructuur. Deze moet integraal worden aangelegd, dient geschikt te zijn voor de opslag voor energie op wijkniveau en moet de flexibiliteit hebben om ruimte te bieden aan innovaties. Dat betekent dat er toegang moet zijn zonder dat we het hele gebied overhoop hoeven te halen.’

Zoektocht naar financiering

‘Het is een constante zoektocht om de innovatiegap gefinancierd te krijgen. Natuurlijk kunnen we hiervoor bij het bedrijfsleven aankloppen, maar we willen geen innovatievermogen inruilen. Daarom boren we bij voorkeur nationale fondsen aan. We moeten er in ieder geval voor waken dat de extra innovatiekosten niet voor rekening van de bewoners komen. Tenzij je mensen een deelauto biedt bijvoorbeeld, maar dan krijgen ze er ook waarde voor terug.’

Compleet plaatje

‘De aanbiedende partijen zijn verantwoordelijk voor de samenhang. Wij kopen als programma niet apart energiebesparing, energieopslag of andere zaken in. Het is zaak dat aanbieders een collectief vormen, dat kan betekenen dat een traditioneel bouwbedrijf aansluiting zoekt bij een kennisinstelling en bij experts op het gebied van de energieopgave. Door samen te werken, kunnen collectieven het complete plaatje leveren: een slimme cluster van veertig tot vijftig woningen in de slimste wijk ter wereld. Wij stimuleren op onze beurt natuurlijk wel dat kennis onder de driehonderd bedrijven in onze community onderling en daarbuiten wordt uitgewisseld. Omdat fysieke bijeenkomsten al ruim een jaar geen optie zijn, hebben we een innovatiemarktplaats geïntroduceerd waar mensen elkaar kunnen vinden.’